Οι αδιανόητες -για έναν αντικειμενικό μεσολαβητή- δηλώσεις του ειδικού εκπροσώπου του ΟΗΕ Μάθιου Νίμιτς περί «μακεδονικού έθνους» δείχνουν τη μεγάλη δυσκολία της επικείμενης διαπραγμάτευσης και διαλύουν τις ψευδαισθήσεις περί εύκολης και γρήγορης λύσης. Είναι πολύ λογικό να προκαλούνται απορίες για την παρούσα στάση του κ. Νίμιτς που είναι παλαιός γνώριμος της ελληνικής διπλωματίας.

Ως ανώτερος σύμβουλος του Στέητ Ντηπάρτμεντ και μετέπειτα υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, το 1977-80, είχε θετική συμβολή στις περίπλοκες διαβουλεύσεις για την επανένταξη της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, διεξάγοντας τίμιες συνομιλίες με τους Γεώργιο Ράλλη, Ευάγγελο Αβέρωφ, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και την τουρκική ηγεσία. Επίσης, το 1994-95, ως ειδικός εκπρόσωπος του προέδρου Κλίντον (πριν αναλάβει τη θέση του στον ΟΗΕ το 1999), περιόριζε τις εξαλλοσύνες του βοηθού υπουργού Εξωτερικών και πανίσχυρου επί Δημοκρατικών, Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, που αναστάτωνε ολόκληρα τα Βαλκάνια.

Τα ερωτηματικά πολλαπλασιάζονται λόγω της απουσίας αντίδρασης της ελληνικής κυβέρνησης. Από τη στιγμή που δεν αξιώνει την αντικατάσταση του κ. Νίμιτς, οφείλει να επιμείνει στην επαναφορά του στην τάξη μέσω του Γ.Γ. των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες που, εδώ και μήνες, έχει υποσχεθεί την προσωπική του βοήθεια στη διαδικασία λύσης του ονοματολογικού. Άλλωστε ο Γκουτέρες διατηρεί άριστη προσωπική σχέση με τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών και έχει διαπιστώσει το ρεαλισμό και την ακρίβεια των εκτιμήσεων-προειδοποιήσεών του για τα θέματα εγγυήσεων και ασφάλειας στις δύο διασκέψεις του 2017 για το Κυπριακό.

Ωστόσο μεγαλύτερη σημασία από τις δηλώσεις Νίμιτς έχουν οι πολλές διπλωματικές παγίδες που περιέχει η δέσμη ιδεών του, η οποία παρουσιάστηκε στους διαπραγματευτές της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ στις 17 Ιανουαρίου. Αυτές εξετάστηκαν από τους πρωθυπουργούς Τσίπρα και Ζάεφ στο Νταβός και θα αποτελέσουν αντικείμενο λεπτομερών διαβουλεύσεων των υπουργών Εξωτερικών Κοτζιά και Ντιμιτρόφ τις προσεχείς εβδομάδες.

Σύμφωνα με ξένες πηγές που γνωρίζουν τις τρέχουσες εξελίξεις και με ελληνικές πηγές που είχαν άμεση εμπλοκή σε παλαιότερες πρωτοβουλίες του κ. Νίμιτς (επιβεβαιώνοντας το γενικότερο πνεύμα των προτάσεών του που τώρα, εν μέρει, επαναλαμβάνονται) οι παγίδες του νέου σχεδίου λύσης εντοπίζονται στα εξής σημεία:

1. Κερκόπορτα για «μακεδονικό έθνος»

Το σύνθετο όνομα (όποιο κι αν, τελικά, προκριθεί μεταξύ των Νέα Μακεδονία, Άνω Μακεδονία ή Βόρεια Μακεδονία κ.λπ.) συνοδεύεται από αναγκαστική διευκρίνιση της εθνικότητας των πολιτών αυτής της χώρας με περιφραστική περιγραφή της, αλλά και με μονολεκτικό επιθετικό προσδιορισμό. Η περίφραση, για όσους δέχονται το σύνθετο όνομα, ίσως δεν εμφανίζει ιδιαίτερα προβλήματα, αφού θα αναφέρεται στον «πολίτη της Νέας (ή Άνω) Μακεδονίας».

Αντίθετα, ο μονολεκτικός προσδιορισμός αφορά μόνον τον «Μακεδόνα» παρά τη συνοδευτική φόρμουλα ταυτόχρονης διπλής αναφοράς σε «Makedonsko – Macedonian», η οποία είναι προφανέστατο ότι θα καταλήξει μόνο στο δεύτερο σκέλος.

Όπως προ 15 ετών ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Τομ Μίλερ καλούσε off the record την ελληνική πλευρά να βρει λύση «επειδή οι γείτονές σας δεν είναι δυνατόν να αποκαλούνται FYROMians σαν εξωγήινοι», είναι βέβαιο ότι κανείς δεν θα χρησιμοποιεί διεθνώς το σλαβικό Makedonsko (που είναι και γνωστό δημοτικό τραγούδι στην ΠΓΔΜ από το 1960), αλλά το αγγλικό Macedonian. Και, δυστυχώς, αν η Ελλάδα συναινέσει, οι πολλοί Macedonians θα συγκροτούν «μακεδονικό έθνος».

2. Η γλώσσα

Όσον αφορά τον ορισμό της επίσημης γλώσσας της σημερινής ΠΓΔΜ, που θα πρέπει να συνυπογράψει η Ελλάδα σε περίπτωση τελικής συμφωνίας, η λογική Νίμιτς ακολουθεί το προαναφερθέν μοντέλο για τους πολίτες. Η Ελλάδα καλείται να αποδεχθεί τη γλώσσα Makedonski – Macedonian που δεν υπήρχε ποτέ και δεν υπάρχει!

Η γλώσσα που προβάλλει η γειτονική χώρα από το 1991-92 δεν μπορεί να συγχέεται με τη σλαβοβουλγαρική ή σλαβομακεδονική. Ιδιαίτερα με την τελευταία που, ως ιδίωμα, χρησιμοποιούσαν ελάχιστοι Έλληνες δίγλωσσοι και τα Σκόπια επικαλούνταν για την ύπαρξη δήθεν «μακεδονικής μειονότητας» στη βόρεια Ελλάδα.

Σχετική παράγραφος είχε παρεισφρήσει στην Έκθεση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Στέητ Ντηπάρτμεντ του 1991, αλλά –για πρώτη φορά στην ιστορία των ΗΠΑ– είχε ανασκευαστεί με επίσημη επιστολή του τότε πρέσβη Μάϊκλ Σωτήρχος. Δεν είναι δυνατόν η Ελλάδα το 2018 να πέσει στην παγίδα γλώσσας-έθνους-μειονότητας και να διευκολύνει τον αλυτρωτισμό που οι ΗΠΑ απέρριψαν 27 χρόνια νωρίτερα.

3. «Ευέλικτο» το erga omnes

Η έσχατη γραμμή ελληνικής άμυνας με το erga omnes (χρήση ονόματος έναντι όλων) αναγνωρίζεται επί της αρχής στις ιδέες Νίμιτς με υποχρεωτική αποδοχή του ονόματος στον ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ και την Ε.Ε. και σε πολυμερείς διεθνείς συμβάσεις. Δεν είναι όμως σαφές αν θα αναιρέσει (είτε μεσολαβήσει ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ είτε όχι) τις αναγνωρίσεις της ΠΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα από δεκάδες χώρες.

Δυστυχώς και σε αυτό το σημείο, που είναι από τα βασικά ελληνικά κίνητρα επίσπευσης του συμβιβασμού ώστε να αναιρεθεί η παγιωμένη διεθνής πρακτική, ο μεσολαβητής του ΟΗΕ κλίνει προς την πλευρά των Σκοπίων με ιδέες περί απλών «συστάσεων» από το Συμβούλιο Ασφαλείας και όχι περί υποχρέωσης των γειτόνων μας να συμφωνήσουν με τρίτες χώρες στη χρήση του νέου επίσημου ονόματος.

4. Αυτοκτονική ιδέα Μητσοτάκη

Η απαράδεκτη «διπλή ονομασία» (αυτοκτονική ιδέα της κυβέρνησης Μητσοτάκη του Μαΐου 1992) αναπαράγεται, καθώς ο κ. Νίμιτς επιμένει στη δυνατότητα εσωτερικής χρήσης της τωρινής συνταγματικής ονομασίας «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Το επιχείρημα του 1992 «ας αποκαλούνται στο εσωτερικό όπως θέλουν» είναι φαιδρό, γιατί απαιτείται ελληνική συνυπογραφή. Αν η Αθήνα αναγνωρίσει «εσωτερική» ύπαρξη «Δημοκρατίας της Μακεδονίας», διευκολύνει όλη την αλυτρωτική προπαγάνδα που ο κ. Τσίπρας διαβεβαιώνει ότι δεν θα την επιτρέψει.

5. Μη αποκλειστικότητα του όρου «Μακεδονία»

Αν και καμία ελληνική ή ξένη διπλωματική πηγή δεν είναι κατηγορηματική, ο Νίμιτς φέρεται να επιμένει ότι η υιοθέτηση μέτρων αμοιβαίου σεβασμού της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε πλευράς και συμφωνιών μη αποκλειστικότητας του όρου «Μακεδονία» για εμπορικές και άλλες χρήσεις, μπορούν να μετατεθούν σε μεταγενέστερο χρόνο. Και πάντως μετά την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ ή και την ΕΕ.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ντιμιτρόφ, σε πρόσφατη συνέντευξή του, μίλησε περί μη αποκλειστικότητας, ενώ ευτυχώς ο Κοτζιάς έχει προειδοποιήσει ότι όλες οι εκκρεμότητες, που συνδέονται με την ΠΓΔΜ, πρέπει να λυθούν ταυτόχρονα, χωρίς μεταθέσεις στο αόριστο μέλλον.

Το πλαίσιο ιδεών Νίμιτς είναι, βέβαια, ακόμα στην αρχική του μορφή, αποτελώντας βάση διαπραγμάτευσης και όχι οριστικό επίσημο κείμενο. Από τη στιγμή, πάντως, που ήδη υπάρχουν σημάδια ετεροβαρούς συμφωνίας είναι αμφίβολο αν μπορεί να βρεθεί λύση με τη συμπεριφορά της υποτιθέμενης μετριοπαθούς κυβέρνησης Ζάεφ, αλλά και με την αναζωπύρωση της εσωτερικής πολιτικής έντασης στην Ελλάδα.