Αποκλίσεις και Ενίσχυση Κλιματικών Στόχων

Ο ενεργειακός τομέας μετασχηματίζεται θεμελιωδώς, σε όλες τις εκφάνσεις και διαστάσεις του, προς μια βιώσιμη κατεύθυνση. Οι μεταβολές που συντελούνται, σε παγκόσμια κλίμακα, δημιουργούν συχνά την αίσθηση μιας ταχείας προσαρμογής.  Ωστόσο, έγκριτες εκθέσεις, όπως των Ηνωμένων Εθνών και του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, που εκδόθηκαν στο 1ο εξάμηνο του 2021, αναδεικνύουν ισχυρή απόκλιση από τους ρυθμούς υλοποίησης που απαιτεί η κλιματική κρίση. 

Μια αποκαλυπτική ανάλυση, στην οποία συμμετείχε το 40% των χωρών που προσυπέγραψαν τη Συνθήκη του Παρισιού, υποδεικνύει σχεδόν αμελητέα μείωση, μόλις 1%, στις εκπομπές CO2 έως το 2030, συγκριτικά με τα επίπεδα του 2010, έναντι στόχου 45% (NDC Report, UN, Φεβρουάριος 2021).  Αντίστοιχα, για πρώτη φορά από το 2015, καταγράφηκε υποχώρηση του παγκόσμιου δείκτη SDN (Sustainable Development Goals), αντανακλώντας τις ισχυρές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της πανδημίας, που αποτυπώθηκαν στα δεδομένα με κάποια χρονική υστέρηση (Ιούνιος 2021). 

Μια κοινή διαπίστωση των διεθνών μελετών είναι ότι οι υφιστάμενες κλιματικές δεσμεύσεις των χωρών δεν είναι συνολικά, επαρκείς για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στο πλαίσιο αυτό, το νέο κοινοτικό πακέτο «Fit for 55», που παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 14 Ιούλιου, ενισχύει την κλιματική φιλοδοξία της Ευρώπης, επαναπροσδιορίζοντας κρίσιμους τομείς όπως τα κτίρια, οι μεταφορές, η ναυτιλία, η βαριά βιομηχανία, και η χρήση γης. Παρά τις όποιες αμφιλεγόμενες προσεγγίσεις, το Πακέτο θεμελιώνει τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, συρρικνώνοντας τις εκπομπές CO2 της ΕΕ στο 5% των παγκόσμιων εκπομπών έως το 2030. 

Το ποσοστό αυτό υπογραμμίζει ότι η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης απαιτεί διεθνή σύγκλιση. Στην κατεύθυνση αυτή, ιδιαίτερα κρίσιμες είναι οι αναθεωρημένες πολιτικές των χωρών του G7, που συνιστούν το 20% των εκπομπών CO2 διεθνώς. Αν και οι δεσμεύσεις τους προς τις αναπτυσσόμενες χώρες κρίθηκαν απογοητευτικές και ασαφείς, επαναλαμβάνοντας προηγούμενους στόχους που δεν είχαν επιτευχθεί, αποτελούν αφετηρία για πιο εξειδικευμένες πρωτοβουλίες πράσινων επενδύσεων και υποδομών. Αντίστοιχα, μετά την κοινή διακήρυξη του Ιουνίου, ο διάλογος ΗΠΑ-Ρωσίας για συντονισμένες κλιματικές δράσεις τέθηκε σε πιο τεχνική βάση στις 12 Ιουλίου 2021.     

Μια σημαντική επίσης, εξέλιξη είναι η υιοθέτηση από την Κίνα ενός σχήματος εμπορίας ρύπων, που ξεκίνησε στις 16 Ιούλιου 2021. Παρά την καθυστέρηση δεκαετίας στην εφαρμογή του, το περιορισμένο εύρος τομέων και το χαμηλό επίπεδο τιμών στην έναρξη του (με προβλεπόμενη μέση τιμή για το 2021 τα $4.6 ανά τόνο CO2), το σχήμα αναμένεται να επεκταθεί από το 2022, εντάσσοντας κομβικές βιομηχανίες, όπως τσιμέντου και αλουμινίου. Σηματοδοτεί επομένως, ένα πρώτο βήμα για τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, που έχει διακηρύξει η Κίνα έως το 2060.

Ο Οδικός Χάρτης του ΔΟΕ

Σε αυτό το διεθνές πλαίσιο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο οδικός χάρτης για την παγκόσμια μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, που εξέδωσε ο ΔΟΕ τον Μάιο του 2021. Αναδεικνύοντας 400 ορόσημα στην πορεία προσαρμογής, η προτεινόμενη μετάβαση φιλοδοξεί να αποτρέψει την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη πέρα από το «όριο ανοχής» του 1.5 βαθμού Κελσίου. Όπως επισημαίνει ο Οργανισμός, το σενάριο προσαρμογής που προκρίνει δεν είναι το μοναδικό, αλλά αποτελεί μια οικονομικά αποδοτική επιλογή, που διασφαλίζει παράλληλα κοινωνική συνοχή. 

Ας δούμε κάποια βασικά σημεία των συστάσεων του ΔΟΕ. Είναι αποκαλυπτικό ότι η προσθήκη φωτοβολταϊκών, έως το 2030, θα πρέπει να αγγίζει τα 630 GW ετησίως και των αιολικών τα 390 GW. Θα πρέπει δηλαδή, να τετραπλασιαστούν τα αξιοσημείωτα επίπεδα που σημειώθηκαν το 2020. Για συγκριτικούς σκοπούς, ο ΔΟΕ επισημαίνει ότι σχεδόν καθημερινά πλέον θα πρέπει να εγκαθίσταται ισχύς ίση με το μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό του κόσμου. 

Αντίστοιχα, οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων θα πρέπει να εκτιναχθούν από το 5% σήμερα στο 60% έως το 2030. Παράλληλα, τα σημεία φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, με δημόσια πρόσβαση, θα πρέπει να αυξηθούν από 1 εκατ. σήμερα σε 40 εκατ., με τις ετήσιες επενδύσεις να ανέρχονται στα 90 δις δολάρια. 

Επιπρόσθετα, οι ετήσιες επενδύσεις σε ηλεκτρικά δίκτυα, μεταφοράς και διανομής, θα πρέπει να υπετριπλασιαστούν, αυξανόμενες από 260 εκατ. δολάρια σήμερα σε 820 εκατ. έως το 2030. Παράλληλα, θα πρέπει να διοχετευτούν 40 δις δολάρια ετησίως σε δίκτυα CO2 και υδρογόνου, έναντι 1 δις σήμερα. Αναφορικά με τη θέρμανση, ο ΔΟΕ προκρίνει την απαγόρευση καυστήρων φυσικού αερίου από το 2025, εκτός και αν είναι πλήρως συμβατοί με 100% χρήση υδρογόνου. 

Σε επίπεδο βιομηχανίας, είναι ενδεικτικό ότι για κάθε μήνα από το 2030 και ύστερα, θα πρέπει να κατασκευάζονται 3 νέες μονάδες υδρογόνου και να προστίθενται 2 GW υποδομών ηλεκτρόλυσης. Αντίστοιχα, 10 βιομηχανικές μονάδες μεγάλης κλίμακας καλούνται να εφαρμόζουν δέσμευση, αποθήκευση και χρήση CO2 (CCUS) κάθε μήνα.

Πώς όμως εξελίσσεται, στο παρόν στάδιο, η πράσινη μετάβαση στην Ευρώπη; Ποιες τάσεις αναδύονται; Ας δούμε κάποια παραδείγματα, που ενδέχεται να αποτελέσουν σημείο αναφοράς. 

1. Επιτάχυνση Απολιγνιτοποίησης 

Η επικείμενη αναμόρφωση του ETS, με τις τιμές CO2 να έχουν ήδη αγγίξει τα 58 €/MWh, επιταχύνει την προσαρμογή των ευρωπαϊκών χωρών προς την απανθρακοποίηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Πορτογαλία συνέπτυξε αισθητά προηγούμενα χρονοδιαγράμματα και πλέον, θα εκμηδενίσει τον άνθρακα από το ενεργειακό της μίγμα πριν τη λήξη του τρέχοντος έτους. Ειδικότερα, η δεσπόζουσα εταιρεία, ΕDP, απέσυρε τον Ιανουάριο του 2021, δύο χρόνια νωρίτερα από τον αρχικό σχεδιασμό της, μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής 1300 MW. 

Επιπρόσθετα, στα τέλη Μαΐου, η Ισπανική Endesa ανακοίνωσε την πρόθεσή της για μια πράσινη επένδυση 600 εκατ. ευρώ, προς αντικατάσταση της τελευταίας μονάδας άνθρακα που λειτουργεί στην Πορτογαλία. Η εν λόγω μονάδα, δυναμικότητας 680 MW, στην οποία η Endesa κατέχει μερίδιο 44%, πρόκειται να αποσυρθεί τον προσεχή Νοέμβριο. 

Η νέα επένδυση αφορά την κατασκευή ενός φωτοβολταϊκού σταθμού 650 MW, 100 ΜW αποθήκευσης καθώς και παραγωγή πράσινου υδρογόνου με ηλεκτρόλυση (αρχικά 1.500 τόνων ετησίως). Το υδρογόνο θα διατεθεί σε βιομηχανικούς καταναλωτές, ενώ σταδιακά, η παραγωγή του θα αυξάνεται, με εξαγωγική δυναμική. Το προτεινόμενο έργο φιλοδοξεί να διατηρήσει τις 80 θέσεις εργασίας, που υφίστανται στην ανθρακική μονάδα, και σταδιακά να τις αυξήσει, προάγοντας έναν κόμβο έξυπνης και πράσινης τεχνογνωσίας στην περιοχή. H Endesa κάλεσε την πορτογαλική κυβέρνηση να διενεργήσει διαγωνισμό, ώστε να επιλέξει το έργο που θα αντικαταστήσει την ανθρακική μονάδα.  

Σημειώνεται ότι οι μέτοχοι της υφιστάμενης μονάδας (η Γαλλική Engie, η Ιαπωνική Marubeni και η Ισπανική Endesa) εξάντλησαν προηγουμένως άλλες εναλλακτικές, όπως η μετατροπή σε βιομάζα δασικής προέλευσης. H εναλλακτική αυτή, ύψους 900 εκατ. €, συνάντησε επιφυλάξεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως προς την πράσινη ταξινόμηση της επένδυσης. Διατυπώθηκε επίσης ανησυχία από την Endesa για ανεπαρκείς ποσότητες καυσίμου στο μέλλον, καθώς η μονάδα θα απορροφούσε το 1/3 της βιομάζας στην Πορτογαλία, δημιουργώντας αντιπαραθέσεις με βιομηχανικούς της πελάτες, αλλά και σημαντικούς τομείς της χώρας, όπως οι κατασκευές, η χαρτοποιεία και η επιπλοποιεία.

2. Πλωτά Φωτοβολταϊκά - Μια Ενδιαφέρουσα Δημοπρασία

Αρκετοί αναλυτές εκτιμούν ότι έως το 2025, θα εγκατασταθούν διεθνώς άνω των 10 GW πλωτών φωτοβολταϊκών, με ιδιαίτερη έμφαση σε Ασιατικές χώρες. Η τεχνολογία αυτή επιλύει ζητήματα εύρεσης χερσαίων εκτάσεων, αξιοποιεί υδάτινες επιφάνειες (ταμιευτήρες, τεχνητές λίμνες, κανάλια άρδευσης, ορυχεία ή λατομεία), ενώ επιτρέπει βιώσιμες πρακτικές (όπως επανάχρηση νερού για τον καθαρισμό των πάνελς αλλά και προστασία βιοποικιλότητας λόγω σκίασης). Στην Ισπανία βρίσκονται σε εξέλιξη πλωτά έργα άνω των 600 MW, ενώ στη Γαλλία ανακοινώθηκε το πολυεπίπεδο έργο, Horizeo, ισχύος 1 GW. 

Έχοντας θέσει ως στόχο 80% ΑΠΕ έως το 2030, η Πορτογαλία θα διενεργήσει τον προσεχή Σεπτέμβριο την 1η δημοπρασία για πλωτά φωτοβολταϊκά, συνολικής ισχύος 500 ΜW. Στον διαγωνισμό θα διατεθούν 7 σημεία ταμιευτήρων υδροηλεκτρικών σταθμών. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την επιλογή μεταξύ συμβάσεων διαφορών (CfDs) 15ετούς διάρκειας ή σταθερών τιμών, και η συγκριτική αξιολόγηση θα διενεργηθεί με βάση την καθαρή παρούσα αξία (NPV). Τυχόν αναπροσαρμογές στον σχεδιασμό των υδροηλεκτρικών σταθμών θα υπόκεινται σε ρυθμιστική έγκριση, ενώ ο Διαχειριστής θα διασφαλίσει την άμεση υλοποίηση τυχόν επεκτάσεων που θα χρειαστούν για τη σύνδεση των έργων στο δίκτυο. 

Οι προσφορές αναμένεται να εξαρτηθούν από τα ειδικά χαρακτηριστικά της υδάτινης επιφάνειας (εμβαδόν, βάθος, εποχική διακύμανση) και το επίπεδο ηλιοφάνειας. Επιπλέον, οι προσφορές θα περικλείουν ταυτόχρονα, σύνδεση με το δίκτυο και παραχώρηση της υδάτινης επιφάνειας, ώστε να επιταχυνθεί η αδειοδότηση των έργων. Η δημοπρασία αναμένεται να εξελίξει τον σχεδιασμό πρόσδεσης και σύνδεσης των πλωτών δομών, και να αναδείξει έργα μεγαλύτερης ισχύος από την υφιστάμενη τάση στην Ευρώπη.  

Αξίζει να σημειωθεί ότι ήδη βρίσκεται σε λειτουργία, από την δεσπόζουσα εταιρεία, ένα πιλοτικό πλωτό έργο, 220 KW, από τo 2016. Επιπλέον, η EDP αναμένεται να εγκαταστήσει, εντός του καλοκαιριού, ένα πλωτό φωτοβολταϊκό 5 MW σε έναν αντλητικό σταθμό 520 MW.   Το έργο απαρτίζεται από 11 χιλιάδες πάνελς, ενώ το βάθος του νερού αγγίζει τα 60 μέτρα.

3. Πλωτά Υπεράκτια Αιολικά - Εξελίξεις σε Κόστη και Σχεδιασμό

Καθώς τα υπεράκτια αιολικά σταθερής βάσης εμφανίζουν σημαντική πτώση κόστους (με LCOE ακόμη και κάτω των 50 $/MW), τα πλωτά αιολικά εμφανίζουν μια επίσης, ενδιαφέρουσα δυναμική, με εκτιμώμενη ισχύ παγκοσμίως άνω των 26 GW έως το 2035. Τα πρώτα έργα που υλοποιήθηκαν υπερέβησαν τα 200 $/MW, αντανακλώντας τον χαμηλό βαθμό ωριμότητας σε όλες τις συνιστώσες της εφοδιαστικής αλυσίδας αλλά και περιορισμούς κλίμακας. 

Είναι ενδεικτικό ωστόσο, ότι το επενδυτικό κόστος για το νέο υπεράκτιο έργο στο Ηνωμένο Βασίλειο, Hywind Tampen, είναι 40% μειωμένο συγκριτικά με το Hywind Scotland, που τέθηκε σε λειτουργία το 2017.  Στην ίδια κατεύθυνση, η Γαλλική κυβέρνηση έθεσε ως τιμή στόχο για την επόμενη δημοπρασία τα 120 €/MWh και 100 €/ΜWh, σε Βρετάνη και Μεσόγειο, αντίστοιχα. Τα επίπεδα αυτά κινούνται στο 50% της τιμής που λαμβάνουν τα 4 πιλοτικά έργα της Γαλλίας, μεγέθους 24-30 MW. 

Τα δύο πλωτά αιολικά πάρκα, που είναι ήδη σε λειτουργία σε Σκωτία και Πορτογαλία, από το 2017 και το 2020 αντίστοιχα, παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για την εφικτότητα της τεχνολογίας στην Ευρώπη. Μια ενδιαφέρουσα διαπίστωση είναι ότι στη Σκωτία το πλωτό έργο παρουσίασε τον υψηλότερο βαθμό απόδοσης μεταξύ των υπεράκτιων αιολικών του Ηνωμένου Βασιλείου. Επιπρόσθετα, στην Πορτογαλία, η συνολική ισχύς του έργου αγγίζει τα 25 ΜW, σε βάθος νερού 100 μέτρων, μεγαλύτερο κατά 2/3 σε σχέση με συνήθη υπεράκτια αιολικά.

Πέρα από το κόστος, βασικές προκλήσεις περιλαμβάνουν την τυποποίηση του σχεδιασμού και την προσαρμογή σε μεγαλύτερα βάθη. Ειδικότερα, απαιτούνται συχνά καινοτομίες στη διασύνδεση των έργων (όπως δυναμικά καλώδια, υψηλότερων απαιτήσεων ενέργειας και τάσης, υποσταθμούς και μετατροπείς) καθώς και στον περιορισμό των απωλειών. Οι προσαρμογές στον σχεδιασμό είναι συνεχείς, και πάνω από 40 concepts, με διαφοροποιήσεις χαρακτηριστικών, βρίσκονται ήδη σε ανάπτυξη. 

Γενικότερα, σε δομικό επίπεδο, όπως επισημαίνει ο DNV, η απαιτούμενη ποσότητα αλουμινίου για τη βάση ενός πλωτού πάρκου 8 MW ανέρχεται σε 2000 τόνους, σχεδόν διπλάσια από μια σταθερή βάση, για την ίδια δυναμικότητα, ενώ σημαντικές είναι και οι πρόσθετες απαιτήσεις στο σύστημα πρόσδεσης. H διαφοροποίηση των προτύπων είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα τεχνολογικά αλλά ελλοχεύει ο κίνδυνος να αποτρέψει την γρήγορη τυποποίηση. 

Ενδεικτικά, τον Ιούνιο ανακοινώθηκε η τεχνική επαλήθευση ενός πρωτοποριακού σχεδιασμού στη Νορβηγία, που φιλοδοξεί να εξομοιώσει το κόστος με τα υπεράκτια σταθερής θεμελίωσης, μειώνοντας τη χρήση του χώρου κατά 80%.  Η νέα τεχνολογία αποτελείται από πλωτά πάρκα, που διαθέτουν μεγάλο αριθμό στροβίλων, ισχύος 1 MW ο καθένας, οι οποίοι συναρμολογούνται σε κάθετο σχηματισμό, στην κορυφή μιας αγκυροβολημένης ημι-υποβρύχιας πλατφόρμας. Προβλέπεται επίσης δυνατότητα προσαρμογής για παραγωγή υδρογόνου.

4. Αποθήκευση 

Η αποθήκευση συμμετέχει όλο και πιο ενεργά σε ένα φάσμα μηχανισμών στήριξης, υπηρεσιών και εργαλείων αγοράς, που διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες των χωρών. 

(α) Δημοπρασίες Καινοτομίας     

Η Γερμανία άρχισε να εφαρμόζει ένα σχήμα στήριξης μέσω δημοπρασιών καινοτομίας (innovation tender), που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, συνδυασμούς ΑΠΕ και αποθήκευσης, καθώς και χαρτοφυλάκια καθαρών τεχνολογιών. Από την 1η δημοπρασία, που διενεργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020, βρίσκονται ήδη υπό κατασκευή περί τα 400 MW φωτοβολταϊκών με συσσωρευτές (μπαταρίες). Στο στάδιο αυτό, είχαν εκφραστεί προβληματισμοί για το σχήμα που υιοθετήθηκε (σταθερό market premium και όχι διαφορική προσαύξηση), καθώς απέκλειε την αποζημίωση σε ώρες αρνητικών τιμών. Για αμιγή αποθήκευση, το ανώτατο όριο του premium τέθηκε στα 30 €/ΜWh και για συνδυαστικά χαρτοφυλάκια στα 75 €/ΜWh.   

Στην 2η δημοπρασία, που διεξήχθη τον Απρίλιο του 2021, κατοκυρώθηκαν 260 MW, σε 18 έργα φωτοβολταϊκών με αποθήκευση, και οι τιμές διαμορφώθηκαν στο φάσμα 33.3 - 42.9 €/ΜWh. Η μεσοσταθμική τιμή υποχώρησε στα 42.9 €/ΜWh , έναντι 45 €/ΜWh στην πρώτη δημοπρασία, με ανώτατη τιμή τα 75 €/ΜWh. Η επόμενη δημοπρασία αναμένεται τον Αύγουστο του 2021.  Γενικότερα, η Γερμανία έχει ανακοινώσει σημαντική αύξηση των δημοπρατούμενων ποσοτήτων για φωτοβολταϊκούς σταθμούς. Αναμένονται πλέον 6 GW εντός του 2022 έναντι 1.9 GW, ενώ διαφαίνεται ότι θα συμπεριληφθούν πλωτά ή και αγροτικά φωτοβολταϊκά. 

Είναι αξιοσημείωτο ότι στη Γαλλία, ο όρος δημοπρασίες καινοτομίας αναφέρεται σε φωτοβολταϊκούς σταθμούς με καινοτόμα στοιχεία δομής ή σύνδεσης. Ένα ενδεικτικό παράδειγμα είναι τα δυναμικά πάνελς, που ενσωματώνουν εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), ώστε να προσαρμόζουν την κλίση τους ανάλογα με τις συνθήκες του εδάφους και της ατμόσφαιρας, συμβάλλοντας στη βιώσιμη οινοκαλλιέργεια και την προστασία της από ακραίες καιρικές συνθήκες. Σε πιλοτικά έργα για παράδειγμα, περιορίστηκε η χρήση νερού κατά 15% ενώ βελτιώθηκαν αισθητά οι επιθυμητές ιδιότητες της παραγωγής. 

Στο πλαίσιο αυτό, η ρυθμιστική αρχή της Γαλλίας διεξήγαγε τον Ιανουάριο του 2021 την 3η δημοπρασία αυτής της κατηγορίας, κατοκυρώνοντας 145 MW καινοτόμων φωτοβολταϊκών, με μεσοσταθμική, τελική τιμή 85.1 €/ΜWh, έναντι 82.8 €/ΜWh και 80.7 €/ΜWh, στους δύο προηγούμενους διαγωνισμούς. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην τελευταία δημοπρασία, τα 80 MW, δηλαδή το 55% της ισχύος που διατέθηκε, αφορούν 31 καινοτόμα αγροτικά φωτοβολταϊκά, διπλάσιας συνολικής δυναμικότητας συγκριτικά με την προηγούμενη δημοπρασία.   

(β) Διαγωνισμοί Εφεδρείας

Ο Ιταλός Διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς, Terna, διενήργησε τον Δεκέμβριο του 2020, διαγωνισμό για 250 ΜW ταχείας εφεδρείας (fast reserve). Πρόκειται για 5ετείς συμβάσεις, με ορίζοντα 2023-27, για παροχή 1000 ωρών ετησίως, σε κρίσιμα διαστήματα που καθορίζει ο Διαχειριστής. Η υπηρεσία είναι διπλής κατεύθυνσης, ανοδική και καθοδική, με  απόκριση εντός δευτερολέπτου από το συμβάν ενεργοποίησης. Είναι αποκαλυπτικό ότι το επενδυτικό ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε ήταν σχεδόν 6πλάσιο από την ποσότητα που διατέθηκε και η τιμή υποχώρησε στο 1/3 του ανώτατου ορίου. 

Συνολικά, επιλέγησαν 23 έργα από 17 εταιρείες, με διαφοροποίηση τιμών ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των ζωνών. Πιο συγκεκριμένα, 119 MW στην Βόρεια και Κεντρική Ιταλία, σε μεσοσταθμική τιμή €23.500/MW/έτος, 102 MW στην Νότια Ιταλία στα €27.300/MW/έτος, και 30 MW στην Σαρδηνία σε τιμή €61.000/MW/έτος. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα 25 MW θα προέλθουν από μπαταρίες 700 ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Η υπηρεσία που δημοπρατήθηκε παρουσιάζει ομοιότητες με τους διαγωνισμούς για Enhanced Frequency Reserve, που εισήγαγε η Αγγλία το 2016, και υιοθετούνται πλέον και από άλλες χώρες, όπως η Ιρλανδία. 

(γ) Δημοπρασίες Ισχύος

Στην Αγγλία, στο πλαίσιο του μόνιμου μηχανισμού ισχύος, διενεργούνται τακτικές δημοπρασίες με διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες. Στον πιο πρόσφατο διαγωνισμό με ορίζοντα έτους (T-1), που διεξήχθη τον Μάρτιο του 2021, κατοκυρώθηκαν 17 έργα αποθήκευσης, συνολικής ισχύος 2.3 GW, με μεσοσταθμική τιμή 42.000 λίρες/MW/έτος. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην προηγούμενη αντίστοιχη δημοπρασία, η τιμή είχε συρρικνωθεί στις 1000 λίρες/ΜW/έτος. Στην δημοπρασία με 4ετή ορίζοντα (Τ-4), που ακολούθησε τον Μάρτιο του 2021, οι μπαταρίες κατείχαν το 6.5% και η απόκριση ζήτησης το 27% από τα 41 GW που κατοκυρώθηκαν, με τιμή 18.000 λίρες/MW συγκριτικά με 15.970 λίρες/MW στον αντίστοιχο διαγωνισμό του 2020. Γενικότερα, ένα φάσμα ρυθμίσεων και πολιτικών δημιούργησε σταδιακά ένα πιο φιλικό επενδυτικό περιβάλλον για τις μπαταρίες. 

Κρίσιμες συνιστώσες για την άνοδο των τιμών το 2021 ήταν η εφαρμογή αποκλεισμού από τις δημοπρασίες, εφεξής, ανθρακικών μονάδων (ισχύος 1.3 GW), η μειωμένη διαθεσιμότητα πυρηνικών, και η μη επιτυχής συμμετοχή 2.8 GW υφιστάμενων μονάδων CCGT, αρκετές εκ των οποίων, εξετάζουν πρόωρη απόσυρση για εμπορικούς λόγους. Σημαντική επίδραση είχε και η αναθεώρηση των συντελεστών απομείωσης ισχύος (derating factors). Παράλληλα, στις διεθνείς διασυνδέσεις που κατοκυρώθηκαν (3.5 GW), προστέθηκε και η νέα διασύνδεση με τη Δανία (για 730MW). 

Το παραπάνω παράδειγμα αναδεικνύει την κρισιμότητα του χρονικού ορίζοντα στον καθορισμό τιμών και τη διαχείριση ρίσκου, τη σημασία των ενεργειακών πολιτικών, αλλά και την επίδραση ρυθμιστικών παραμέτρων.   

5. Δυναμική Υδρογόνου 

Μετά την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής στρατηγικής τον Ιούλιο του 2020, οι εξελίξεις στο υδρογόνο έχουν επιταχυνθεί αισθητά. Μια σημαντική διάσταση σε πλήρη εξέλιξη είναι η ωρίμανση των καινοτόμων προτάσεων για σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (IPCEI), που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα εφαρμογών και θα ενισχύσουν την συγκροτημένη ανάπτυξη της εφοδιαστικής αλυσίδας. Επιπλέον, η ένταξη της ναυτιλίας στο κοινοτικό Πακέτο «Fit for 55» δημιουργεί μια πρόσθετη δυναμική αλλά και νέες γεωπολιτικές ισορροπίες. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ανακοίνωσαν τον Μάιο του 2021 μια επένδυση 1 δις $, για ετήσια παραγωγή 200 χιλ. τόνων πράσινης αμμωνίας ετησίως, από 40 χιλ. τόνους πράσινου υδρογόνου, που θα βασίζεται σε φωτοβολταϊκό πάρκο 800 MW. Το Abu Dhabi βρίσκεται ήδη σε συμφωνία για εξαγωγή της αμμωνίας στην Ιαπωνία, η οποία έχει θέσει ως στόχο τα 3 εκατ. τόνους κατανάλωσης έως το 2030.  

Αξίζει να επισημάνουμε ενδεικτικά, κάποια έργα υδρογόνου, που βρίσκονται σε εξέλιξη. 

(α) Η Πορτογαλία εφαρμόζει ήδη μια ολιστική προσέγγιση για την ανάπτυξη  του υδρογόνου. Είναι ενδεικτικό ότι ανακοίνωσε την στρατηγική της ήδη από τον Μάιο του 2020, δηλαδή προηγήθηκε της ευρωπαϊκής στρατηγικής, θέτοντας ως στόχο την κάλυψη του 1.5-2% της ενεργειακής ζήτησης έως το 2030. Η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί σε 2-2.5 GW ηλεκτρόλυσης. Άμεση συνέπεια αποτελεί ο περιορισμός του κόστους εισαγωγών φυσικού αερίου κατά 300 -600 εκατ. €.  Η στρατηγική περιλάμβανε αρχικά 7 δις € επενδύσεων έως το 2030, με το 85% να αποτελεί ιδιωτικά κεφάλαια. Πλέον, η χώρα έχει προσελκύσει ιδιωτικά κεφάλαια άνω των 10 δις για 8 κομβικά έργα. 

Επιπλέον, η Πορτογαλία θα λάβει 185 εκατ. € από το Ταμείο Ανάκαμψης για υποδομές 264 MW για την παραγωγή ανανεώσιμων αερίων (υδρογόνου και βιομεθανίου). Πρόσφατα, ανακοινώθηκε η μελέτη εφικτότητας για ένα νέο concept ενσωμάτωσης εξοπλισμού, για παραγωγή πράσινου υδρογόνου από υπεράκτια αιολικά, και μεταφορά του στην ακτή. Παράλληλο στόχο αποτελεί η τυποποίηση της τεχνολογίας.

Εντός του 2022, το πιλοτικό της έργο θα ξεκινήσει την παραγωγή πράσινου υδρογόνου, ενώ έχει ήδη συνάψει συμφωνίες για την θαλάσσια μεταφορά  του (π.χ. στο λιμάνι του Ρότερνταμ). Πρόσφατα μάλιστα, η χώρα ανακοίνωσε την πρώτη δημοπρασία υδρογόνου, υιοθετώντας συμβόλαια διαφορών επί της τιμής του CO2, ώστε να περιορίσει την αβεβαιότητα των συμμετεχόντων. Επιπρόσθετα, η Πορτογαλία προωθεί, μαζί με την Ισπανία, έναν διασυνοριακό αγωγό υδρογόνου, που θα την συνδέει με τη Γαλλία.

(β) Στις αρχές Ιουλίου, η Shell ανακοίνωσε την λειτουργία του μεγαλύτερου PEM ηλεκτρολύτη, για παραγωγή πράσινου υδρογόνου 1.300 τόνων ετησίως. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει επέκταση από 10 ΜW σε 100 ΜW, που αποτελεί μια κρίσιμη κλίμακα. To έργο εντάσσεται σε μια ευρύτερη πολιτική ανάπτυξης στην περιοχή της Κολωνίας, όπου θα παράγονται βιώσιμα καύσιμα αερομεταφορών (από βιομάζα και πράσινη ενέργεια) καθώς και bio-LNG.  

 Ένα επίσης ενδιαφέρον project, που βασίζει τα έσοδά του σε PPAs, αναπτύσσεται στη Γαλλία, από την Engie και Neoen. Πρόκειται για έργο 1.2 δις €, που περιλαμβάνει 1 GW φωτοβολταϊκών, 40 MW αποθήκευσης, 10 MW ηλεκτρόλυσης για πράσινο υδρογόνο, καθώς και ένα data center πράσινης ενέργειας. 

6. CO2 Hubs

Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες έχουν εντάξει, πέρα από έργα υδρογόνου, υποδομές για δέσμευση, αποθήκευση και χρήση CO2, στις χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης. Γενικότερα, 40 υποδομές έχουν ανακοινωθεί από 13 χώρες. Λόγω της κλίμακας των έργων, η χρηματοδότηση αποτελεί πρόκληση. Είναι ενδεικτικό ότι η κυβέρνηση της Νορβηγίας έχει διαθέσει 1.7 δις € στο έργο Northern Lights, καλύπτοντας το επενδυτικό κόστος ενός δικτύου CO2 αλλά και προσαρμογές (retrofitting) σε βιομηχανία τσιμέντου, καθώς και λειτουργικά κόστη 10ετίας.  

Αντίστοιχα, η κυβέρνηση της Δανίας χορήγησε 15ετές συμβόλαιο διαφορών επί της τιμής CO2, ώστε να καλύψει το χρηματοδοτικό κενό ύψους 2 δις € στο έργο Porthos. Kάποια έργα με διασυνοριακή σημασία θα χρηματοδοτηθούν από το CEF (Connecting Europe Facility), όπου ήδη εντάσσονται 7 έργα, αρκετά εκ των οποίων περιλαμβάνουν θαλάσσιες μεταφορές CO2. Έργα καινοτομίας θα ανταγωνιστούν επίσης στο Innovation Fund, για 60% χρηματοδότηση. Ωστόσο, οι προτάσεις που έχουν υποβληθεί υπερβαίνουν τον προϋπολογισμό κατά 20 φορές.  

Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ιταλική κυβέρνηση αναμένεται να διοχετεύσει περί τα 1.4 δις € σε ένα κολοσσιαίο έργο, που θα αναπτύξει η Eni στο λιμάνι της Ραβένας. Αξιοποιώντας τις υφιστάμενες υποδομές υδρογονανθράκων αλλά και την εμπειρία από project CCS στο Liverpool, η επένδυση αφορά μια πιλοτική φάση, με εκκίνηση το 2023, και μια βιομηχανική, από το 2026, με αρχική αποθηκευτική ικανότητα 2.5 εκατ. τόνων CO2 ετησίως. Οι 2 εκατ. τόνοι θα αφορούν εκπομπές από τις δραστηριότητες της Eni και το υπόλοιπο, θα προέρχεται από ενεργοβόρες βιομηχανίες.    

Το έργο δεν περιορίζεται στην απανθρακοποίηση της Ιταλικής βιομηχανίας αλλά φιλοδοξεί να αποκτήσει διεθνή διάσταση. Καθώς το δυνητικό αποθηκευτικό δυναμικό της ευρύτερης περιοχής έχει εκτιμηθεί στα 300-500 εκατ. τόνους CO2, η Ιταλία θεωρεί ότι είναι καταρχάς εφικτή η πλήρης απορρόφηση των 67 εκατ. τόνων CO2 από τoμείς της εθνικής βιομηχανίας, που είναι δύσκολο να ηλεκτριστούν, αλλά και εισαγωγές CO2 από άλλες χώρες.  

Το project θα συνδυαστεί με υπεράκτια αιολικά και πράσινο υδρογόνο. Ενδεικτικά, 70 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης θα διατεθούν για την δημιουργία ενός ενεργειακού κέντρου, που θα περιλαμβάνει την μετατροπή των βάθρων πετρελαίου και φυσικού αερίου, την ανάπτυξη 1.5 GW υπεράκτιων έργων, μεταξύ των οποίων ένα πλωτό φωτοβολταϊκό 500 ΜW, ηλεκτρόλυση για πράσινο υδρογόνο, και υποδομή για power-to-gas. Το παραπάνω παράδειγμα αναδεικνύει την ολιστική προσέγγιση που εφαρμόζεται πλέον για την απανθρακοποίηση.

7. Ηλεκτροκίνηση 

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι προσομοιώσεις για το 2050 υποδεικνύουν ότι η αποθήκευση ενέργειας σε ηλεκτρικά οχήματα θα είναι πολλαπλάσια, έως και 5 φορές, από το σύνολο των υπολοίπων επιλογών αποθήκευσης. Αντίστοιχα, ο Άγγλος διαχειριστής συστήματος εκτιμά ότι τα μισά αυτοκίνητα έως το 2050 θα εφαρμόζουν V2G (vehicle to grid) υπηρεσίες.

Την προσεχή πενταετία, η παροχή υπηρεσιών ευελιξίας από τα ηλεκτρικά οχήματα προς το δίκτυο, αναμένεται να εξελιχθεί ραγδαία, από δοκιμαστική εφαρμογή σε συνιστώσα της αγοράς. Πέραν της Nissan, που διαθέτει μαζική παραγωγή οχημάτων με αμφίδρομη φόρτιση, η Volkswagen, ανακοίνωσε τον Απρίλιο, ότι από τον Ιανουάριο του 2022, κάθε αυτοκίνητο του ομίλου που θα χρησιμοποιεί την πλατφόρμα MEB, θα μπορεί να διοχετεύει ενέργεια στο δίκτυο.  Η δήλωση αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς η εταιρεία φιλοδοξεί να αποτελέσει παγκόσμιο ηγέτη στην ηλεκτροκίνηση έως το 2025, με προβλεπόμενες πωλήσεις 1 εκατ. ηλεκτρικών οχημάτων για το τρέχον έτος.

Μεταξύ των πιλοτικών εφαρμογών, ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει ένα project του Υπουργείου Μεταφορών της Γερμανίας, που εστιάζει στην πράσινη οδήγηση, με ενέργεια από φωτοβολταϊκό στέγης, και την αποθήκευσή της στην μπαταρία του αυτοκινήτου για την τροφοδοσία της κατοικίας, με βέλτιστο τρόπο. Ειδικό λογισμικό διασφαλίζει ότι η εμβέλεια του οχήματος επηρεάζεται στον ελάχιστο βαθμό, καθώς το 10-30 % της μπαταρίας διοχετεύεται στην κατοικία, ενώ το όποιο πλεόνασμα, πέραν δηλαδή των προτιμήσεων του χρήστη, κατευθύνεται στο δίκτυο, δημιουργώντας πρόσθετο έσοδο. Επιπρόσθετα, μπορεί να δοθεί προτεραιότητα στην πλήρη φόρτιση του οχήματος, π.χ. πριν την αναχώρηση για ένα μεγαλύτερο ταξίδι. 

Τα πιλοτικά αυτά έργα επιτρέπουν τον προσδιορισμό επιχειρηματικών μοντέλων αμφίδρομης φόρτισης, χρεώσεων και κινήτρων, μέσω aggregators ή παρόχων ενέργειας. Αντίστοιχα, στην Αγγλία, ο απολογισμός ενός πιλοτικού έργου που συμπληρώνει τριετία, ανέδειξε σημαντικά οφέλη. Η μετάβαση σε έξυπνο φορτιστή V2G, επέφερε όφελος έως και £120 ετησίως, ενώ η πώληση ενέργειας στο δίκτυο σε προκαθορισμένες ώρες, μπορεί να προσθέσει έως και £500, αντισταθμίζοντας έτσι, πλήρως, το μέσο ετήσιο κόστος λογαριασμού για το 2020. Το πρόσθετο κόστος για V2G φορτιστές, που αυτή τη στιγμή δεν επιδοτείται και ανέρχεται σε £3.700, εκτιμάται ότι μπορεί να αποσβεστεί εντός πενταετίας.    

8. Πράσινα Λιμάνια

Τα λιμάνια της Ευρώπης μετασχηματίζονται. Το φάσμα αλλαγών που συντελούνται είναι εκτενέστατο: παραγωγή πράσινης ενέργειας, πράσινη ηλέκτριση πλοίων κατά την στάθμευση (cold ironing), οχήματα υδρογόνου και μεθανόλης, προσαρμογή κτιρίων και δικτύων θέρμανσης, κυκλικές πρακτικές, ψηφιακές εφαρμογές για βελτιστοποίηση στις κινήσεις πλοίων, οχημάτων και εμπορευμάτων. Επιπρόσθετα, νέες, πράσινες υπηρεσίες και υποδομές, με έμφαση σε ανανεώσιμα καύσιμα, επανεντάσσουν τα λιμάνια στον ενεργειακό χάρτη αλλά και τον αστικό ιστό, με πιο βιώσιμο τρόπο. 

Ενδεικτικά, τα λιμάνια της Αμβέρσας και του Ρότερνταμ θεωρούνται ήδη σημεία αναφοράς, σχεδιάζοντας terminals και δίκτυα υδρογόνου, που θα επιτρέψουν διεθνείς εισαγωγές, αλλά και την πράσινη μετάβαση βιομηχανιών και μεταφορών.  Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ρότερνταμ, που φιλοδοξεί να διαχειριστεί 20 εκατ. τόνους υδρογόνου έως το 2050, φιλοξένησε τον Μάρτιο την Παγκόσμια Διάσκεψη για το υδρογόνο.       

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ερευνητικό πρόγραμμα Pioneers. Με χρηματοδότηση 25 εκατ. ευρώ από το Horizon 2020, θα επανεξετάσει τις λειτουργίες των λιμένων, από τις υποδομές, τις συμβάσεις, τα καύσιμα, την ψηφιοποίηση, και τις συνδέσεις, έως την παραγωγή, αποθήκευση και χρήση ηλεκτρικής ενέργειας. Περιλαμβάνει 19 πιλοτικά έργα, τα περισσότερα εκ των οποίων θα διεξαχθούν στην Αμβέρσα, ενώ βέλτιστες πρακτικές θα εφαρμοστούν στη Βαρκελώνη και την Κωνστάντσα. Το έργο φιλοδοξεί να δημιουργήσει έως το 2025 το μεγαλύτερο δίκτυο στην Ευρώπη για LNG bunkering. 

Συμπεράσματα 

Οι εξελίξεις στον τομέα της ενέργειας επιταχύνονται στην Ευρώπη μέσα από ολιστικές στρατηγικές για πράσινες επενδύσεις, ισορροπημένους μηχανισμούς κινήτρων, και πλήθος χρηματοδοτικών εργαλείων. Η δέσμη αυτή δημιουργεί ένα φάσμα νέων υπηρεσιών και επιχειρηματικών μοντέλων, που θα αξιολογούνται όλο και περισσότερο υπό το πρίσμα των ESG δεικτών.  

Είναι κρίσιμο η κάθε χώρα να προάγει την ενεργειακή της πολιτική στο επίπεδο που απαιτεί η κλιματική κρίση, λαμβάνοντας γενναίες αποφάσεις που θα επανακαθορίσουν την οικονομία της σε μια βιώσιμη κατεύθυνση. Η Ελλάδα είναι, αναμφίβολα, μια από τις χώρες που υλοποιεί ένα συνεκτικό σχεδιασμό ταχείας απανθρακοποίησης, εδραιώνοντας ένα βιώσιμο μέλλον, χωρίς αποκλεισμούς.    

Θεμελιώδες ζητούμενο είναι να υπάρξει παγκόσμια σύγκλιση σε μια κοινή κατεύθυνση, καθώς οι επιδράσεις της κλιματικής αλλαγής αφορούν όλους μας. Όπως ανέδειξαν πρόσφατα γεγονότα, τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να είναι εξίσου ισοπεδωτικά, από τις πιο προηγμένες χώρες έως τα απομονωμένα νησιά των ωκεανών. Η δυναμική που αναπτύσσεται πριν την COP 26 είναι σημαντική και οφείλει να ενισχυθεί περαιτέρω. Σε αυτή την κρίσιμη καμπή της ιστορίας, καλούμαστε να εφαρμόσουμε μια σοφή λαϊκή ρήση της Ιαπωνίας: «Μαθαίνουμε λίγα από τη νηνεμία, αλλά πολλά από την καταιγίδα».